Ngày 20/3, ông Nguyễn Duy Cường, Vụ phó Bảo hiểm xã hội, cho biết cơ quan này đã tham mưu cho Bộ Lao động Thương binh và Xã hội sớm ban hành văn bản hướng dẫn giải quyết quyền lợi cho hơn 213.000 lao động bị doanh nghiệp nợ đọng, trốn đóng BHXH, trên cơ sở đề nghị của Bảo hiểm xã hội Việt Nam.
Lao động làm thủ tục hưởng bảo hiểm thất nghiệp tại Trung tâm Dịch vụ việc làm Hà Nội, năm 2022. Ảnh: Ngọc Thành
Sau rà soát, khoảng 20% lao động đủ điều kiện hưởng chế độ lương hưu, tử tuất và BHXH một lần thì được giải quyết. Trường hợp lao động chưa đóng đủ số năm BHXH có thể đóng một lần cho số năm còn thiếu để hưởng lương hưu.
Khoảng 40% lao động đang làm việc ở đơn vị mới và tiếp tục đóng BHXH sẽ được cộng dồn thời gian tham gia, song chỉ giải quyết trên thời gian thực đóng, không cộng số tháng bị nợ. Sau này nếu khoản nợ thu hồi được thì cơ quan Bảo hiểm xã hội sẽ xác nhận bổ sung và điều chỉnh mức hưởng cho lao động.
20% lao động nghỉ việc, chưa tiếp tục tham gia BHXH sẽ được bảo lưu thời gian đóng để cộng nối tiếp khi đi làm trở lại hoặc đóng BHXH tự nguyện. Khoảng 20% còn lại là trường hợp phát sinh do điều chỉnh tăng tiền lương hoặc đã quyết toán khi chuyển việc.
Về đề xuất lấy ngân sách hoặc tiền lãi đầu tư Quỹ bảo hiểm xã hội để giải quyết quyền lợi cho lao động, ông Cường nói các khoản này để thực thi các chế độ như tăng lương hưu, trợ cấp chứ không dùng giải quyết tình huống phát sinh như trên.
Trong dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội sửa đổi, Ban soạn thảo cũng không đề xuất biện pháp này bởi có thể thành công cụ khuyến khích chủ doanh nghiệp chậm, trốn đóng BHXH với tâm lý "đã có ngân sách hoặc tiền quỹ lo". Thay vào đó, biện pháp xử lý chậm đóng BHXH vẫn mang tính chất phòng ngừa, từ xử phạt hành chính đến đề nghị khởi tố hình sự. Trước đó, Bảo hiểm xã hội Việt Nam đề xuất Bộ Lao động Thương binh và Xã hội hướng giải quyết chế độ lương hưu, thai sản, ốm đau, BHXH một lần cho hơn 213.000 lao động tại doanh nghiệp phá sản, đang làm thủ tục phá sản, ngừng hoạt động, hoặc không còn người đại diện pháp luật mà chưa đóng đủ BHXH. Khoản tiền mà các doanh nghiệp này nợ BHXH, khó thu hồi tồn tích từ năm 1995 - thời điểm thực hiện chính sách BHXH đến nay lên tới hơn 4.000 tỷ đồng.
Hết năm 2022, cả nước có hơn 2,13 triệu lao động bị doanh nghiệp chậm đóng BHXH từ một đến dưới ba tháng; 440.800 người bị nợ đóng từ ba tháng trở lên và gần 213.400 người bị "treo" sổ tại các doanh nghiệp đã giải thể, ngừng hoạt động, nợ BHXH khó thu hồi. Số đang bị nợ BHXH chiếm 17,4% tổng số lao động tham gia BHXH bắt buộc. Việc chậm đóng diễn ra ở tất cả loại hình doanh nghiệp với số tiền phải tính lãi hơn 13.150 tỷ đồng, chiếm 2,91% tổng số phải thu.
Người lao động có thể kiểm tra thời gian bị chậm, nợ đóng BHXH, bảo hiểm thất nghiệp thông qua ứng dụng VssID. Tại phần Quá trình tham gia, nếu hệ thống hiển thị thời gian chưa đóng, người dùng chọn xem Chi tiết để biết doanh nghiệp và số tháng bị nợ.
Cách kiểm tra thời gian bị nợ đóng BHXH trên ứng dụng VssID. Ảnh: BHXHVN
Luật hiện hành quy định khi chấm dứt hợp đồng lao động thì doanh nghiệp có trách nhiệm cùng cơ quan Bảo hiểm xã hội xác nhận thời gian đóng BHXH và trả sổ cho người lao động.
Quyết định 505/2020 của Bảo hiểm xã hội Việt Nam quy định với doanh nghiệp nợ tiền đóng mà người lao động đủ điều kiện hưởng BHXH hoặc chấm dứt hợp đồng thì đơn vị đó có trách nhiệm đóng đủ BHXH cho người lao động, gồm tiền lãi chậm đóng. Cơ quan Bảo hiểm xã hội xác nhận sổ bảo hiểm để giải quyết quyền lợi cho lao động.
Trường hợp doanh nghiệp chưa đóng đủ thì xác nhận sổ đến thời điểm đã đóng, sau khi thu hồi được tiền nợ thì bổ sung thời gian đóng. Như vậy, lao động vẫn có thể được chốt sổ bảo hiểm song không được tính thời gian doanh nghiệp nợ đóng BHXH.
Lao động có quyền khiếu nại tới Chánh thanh tra Sở Lao động Thương binh và Xã hội hoặc làm đơn khởi kiện tới TAND nơi doanh nghiệp đặt trụ sở chính về hành vi vi phạm.